EYC MARKETING, TABO-AN

LaBinG BantOgan nGa sUgbuanOn

MGA SUGBUANONG PULONG

1. ila- consider
EX: Si presidente Arroyo giila isip usa sa mga respetadong personalidad sa nasud.
2. amgo- realize
EX: Naamgo nako nga dili sayon ang mangita ug kuwarta karong panahona.
3. lagpak- slam
EX: Tungod sa iyang kasuko, gilagpak niya ang pultahan.
4. kantidad- sum
EX: Dili masukod ang kantidad sa paghigugma sa usa ka inahan.
5. hitabo- transpire
EX: Walay nakasaksi sa mga panghitabo.

1. tinahoran- respected
EX: Ang mayor mao ang usa sa mga tinahoran nga tawo sa dakbayan.
2. ginok- excite
EX: Naginok siya apan nakadawat siya og maayong balita.
3. dili makapahulay- restless
EX: Dili siya makapahulay sa mga niagi nga adlaw.
4. luspad- pale
EX: Nangluod siya sa pagkahibalo niya nga nakawatan siya.
5. gugol- spend
EX: Hinaot nga mag gugol siya og panahon alang sa iyang mga anak.

1. latagaw- pointless
EX: Latagaw ang mga panghitabo.
2. kinahanglan- ought
EX: Kinahanglan nimo siyang pangitaon.
3. makapahadlok- scary
EX: Makapahadlok ang ilang lugar.
4. sabwag- scatter
EX: Gisabwag ni Anna ang abo sa namatay niyang bana.
5. sangyaw- spread
EX: Sakto ang gisangyaw niya nga balita.

1. taghoy- whistle
EX: Nakuyawan siya sa dihang nakadungog siya og taghoy.
2. hingpit- full-fledged
EX: Usa siya ka hingpit nga pulis.
3. sapa- brook
EX: Gibaha napud ang sapa sa dihang nibundak ang uwan.
4. wala ilhi- anonymous
EX: Ang mga regalo kay gikan sa wala ilhi nga tawo.
5. karaan- antique
EX: Mahal na karon ang mga karaan nga butang kay talagsaon na kini.

1. yano- artless
EX: Wala dawata sa maestra ang yano niya nga project.
2. tampalasan- bad
EX: Angay lang sawayon ang iyang tampalasan nga binuhatan.
3. malamaton- charming
EX: Daghan naibog niya kay siya malamaton.
4. hawa- depart
EX: Hinaot nga dili nalang siya muhawa.
5. naligdong- demure
EX: Hinay siya og tingog aron ingnon nga siya naligdong.

1. hatag katungod- entitle
EX: Gihatagan na sila og katungod sa yuta.
2. sulod- enter
EX: Wala siya'y plano musulod sa balay.
3. ligoy- escape
EX: Ganahan ko muligoy aning gubot nga kalibutan.
4. sugo- errand
EX: Wala pa siya nahuman ug tuman sa mga gisugo niya.
5. lisod- hard
EX: Lisod ang exam.

1. alkansi- deficient
EX: Dili ta angay magpaalkansi kung atong katarungan na ang hisgutan.
2. humahalad- devotee
EX: Ang akong lola usa ka humahalad sa birhen sa Guadalupe.
3. pahimulus- exploit
EX: Luoy ang mga tao nga naapektuhan sa pagpahimulus sa gobyerno.
4. binhi- fetus
EX: Usa napud ka binhi ang nakit-an sa karton sa barabgay Apas.
5. tiunay- natural
EX: Nigawas ang iyang tiunay nga pagka-gwapa.


1. kamuut- humor
EX: Nalingaw ang tanan sa iyang kamuut.
2. hugong- hum
EX: Sa iyang pag-inusara, nakadungog siya ug mga hugong.
3. makapasupang- nutritious
EX: Angay sa mga bata ang makapasupong nga pagkaon.
4. ilo- orphan
EX: Sayo siya nailo tungod sa aksidente sa iyang mga ginikanan.
5. tagal- deadline
EX: Wala siya kaabot sa gihatag nga tagam alang sa iyang buluhaton.


1. pahamtang- impose
EX: Daghan og mga bag-ong patakaran nga gipahamtang ang Presidente.
2. iban - lessen
EX: Wala gihapon naibanan ang populasyon sa mga walay trabaho hantod karon.
3. pahigalam- pamper
EX: Walay kaparehas ang pahigalam sa usa ka inahan.
4. katungod- privilege
EX: Usa ka dakong katungod ang makahinabi ang Mayor.
5. suliran- problem
EX: Hinaot nga masulbad na ang mga suliran sa atong nasud.


1. tinaklian- transferee
EX: Nag-inusara ra ang tinaklian sa eskwelahan.
2. pagkabarumbado- recklessness
EX: Walay maayo nga nabuhat ang iyang pagkabarumbado.
3. tinguha- wish
EX: Matinoud unta iyang mga tinguha sa kinabuhi.
4. tinabas- strip
EX: Naghimo siya ug tinabas nga Mangga.
5.panugakod- struggle
Gitabangan siya sa iyang pamilya sa panugakod niya nga makab-ot iyang damgo.


1. tinagana- reserved
EX: Tinagana ni nga lugar alang sa meeting sa Gobernador.
2. naminhod- numb
EX: Naminhod na akong tiil sa sige ug tindog.
3. pangapura - insist/ urge
EX: Sige ug pangapura ang bata sa iyang ganahan.
4. basig- harsh
EX: Gipakita niya iyang kabasig sa mga bata nga wala nagpatuo niya.
5. kahimanan- equipment
EX: Kulang og mga kahimanan ang eskwelahan.


1. tukas- expose
EX: Gitukas sa mga reporters ang sayop nga binuhatan sa gobyerno.
2. timawa- pauper
EX: Nagplano og mga proyekto ang Mayor alang sa mga timawa.
3. hanaw- abolish
EX: Gihanaw ang mga tao nga nagbaligya sa sidewalk.
4. katukuran- building
EX: Napuno na og mga nagkalain-laing katukuran ang Sugbo.
5. pasangil- to blame
EX: Pataka lang og pasangil ang mga pulis.

ANG SUNOD NGA LEADER...

EXEMPLARY CEBUANO

Tinuod Gayud!

Usa ka init nga adlaw ang nipukaw nako karon. Ang kainit sa adlaw nga nihikap sa akong panit ug ang hinay nga hangin nga naglabay-labay akong unang nabantayan sa dihang pagbangon nako. Sa sunod nga mga minuto, nakahinumdom ko sa mga angay nako buhaton. Nisulod sa akong utok ang mga deadlines nga akong giapas ug ang among family gathering karon. Diha dayon, nakahunahuna ko kung mabuhat nako tanan sa usa ka adlaw lang. Sa kadaghan ug kataas sa mga buhatunon, murag ganahan nalang ko matulog ug balik. Pero akong gihinumduman nga wala koy mahuman sa akong paghagok. Mao nang gipugos nako akong kaugalingon og lihok aron masugdan na akong angay nga buhaton.

Sa paglabay sa oras, nasugdan na nako akong mga angay atimanon. Sa pagtambo pud nako sa among family gathering, nakalimot ko kadiyot sa akong kakapoy. Nalingaw ko og maayo sa oras nga akong gihatag sa akong pamilya. Mas nakaila nako akong mga ig-agaw nga karon pa nako usab nakit-an sukad pagkabata. Wala ko naguol nga akong gihatag akong oras sa akong pamilya kay kahibalo ko nga dugay pa kini mausab. Karon nga simana na sila mobalik sa laing nasud. Mao nga akong gitagbaw akong kaugalingon sa among pag-uban.

Didto ko nakapamatuod sa giingon sa uban nga walay mas molabaw pa sa pamilya. Dili ko ganahan nga dili matiwas akong mga obligasyon sa eskwelahan ug wala koy intensyon nga pasagdaan akong mga responsibilidad. Pero bisan gamay, wala ko nagmahay sa akong pagtambo sa among family gathering kay kahibalo ko nga dili mabayaran ang mga memorya ug panghitabo sa among pag-uban. Pamilya ang mag-una sa tanang butang ug higayon. Tinuod gayud kini!

ANG REKLAMO SA KATAWHAN

Si Rosa Becerail , usa ka fruit vendor sa eskwelahan niingon nga wala siya nakontento sa gihimo ni Presidente Arroyo. Matod ni Rosa, wala siya kauyon sa pamaagi sa administrasyon ni Presidente Arroyo. Nipuno usab siya nga napuno sa reklamo ang mga taw sa panahon ni Presidente Arroyo.

Nitug-an pud si Rosa nga wala niasenso iyang kahimtang karon sukad pa sa panahon ni Presidente Marcos. Niingon si Rosa nga hantod karon, tindera gihapon siya. Ug para ni Rosa, dili kini timailhan sa iyang pag-asenso.

Para ni Rosa, si Presidente Aquino ang labing maayo kung ikumpara ni Marcos, Arroyo, Estrada, ug Ramos. Si Rosa nihatag sa rason nga si Aquino ang nangisog para maluwas ang Pilipinas sa kamot ni Marcos. Nituo pud si Rosa nga ang pagkadiyosnon ni Aquino ang labing maayo niyang batasan.

Kung ang labing bati nga presidente ang hisgutan, nitug-an si Rosa nga si Marcos ang dili niya ganahan. Matod pa ni Rosa sayop ang pagdeklara ni Marcos og Martial Law. Si Rosa niingon nga gikuhaan ni Marcos og katungod ang mga tao ug ghihimomg robot. Nipuno usab si Rosa nga angay lang nga gipahawa si Marcos sa iyang posisyon.

NAKAUYON NGA ESTUDYANTE

Sa akong pakighinabi sa usa ka estudyante, nahibaw-an nako nga adunay nakontento sa mga gipangbuhat ni Presidente Arroyo.

Si Jerilee Cabello, usa ka 1st yr. Accountancy student nipadatag nga nakauyon siya sa administrasyon ni Presidente Arroyo. Para ni Jerilee, daghang nahimo ang Presidente nga long-term ang epekto. Nituo si Jerilee nga dako og matabang ang mga long- term plans ni Arroyo para sa atong nasud. Niingon pud si Jerilee nga wala lang kini nabantayan sa mga taw kay mas ganahan sila og resulta ug pag-asenso nga makita dayon.

Bisan sa iyang pagkakontento sa mga gibuhat ni Arroyo, niingon si Jerilee nga wala ni-asenso iyang kahimtang. Nitug-an si Jerilee nga niubos pa hinuon iyang estado sa kinabuhi. Niingon si Jerilee "Mas ni decline pa nuon akong financial status tungod sa power distance. Kana ganing ang mga datu musamot og kadatu ug ang pobre mas mupobre pa."

Si Jerilee nipadayag pud nga si Marcos ang labing maayo ug labing bati nga Presidente nilang Ramos, Aquino, Estrada, ug Gloria. Matod pa ni Jerilee maayo si Marcos kay daghan siya'g nabuhat. Niingon pud si Jerilee nga daghang paglambo ang nakita sa first term ni Marcos. Nipuno pudsi Jerilee nga si Imelda, ang asawa ni Marcos, ang nakaingon sa iyang kadautan. Matod pa ni Jerilee nagpadala si Marcos sa ambisyon sa iyang asawa hinungdan nga siya labing bati nga Presidente.

MAO LANG GIHAPON

Usa ka empleyado sa pribadong kompaniya si Lolita Pableo. Si Lolita niingon nga wala siya ganahi sa gibuhat ni Presidente Arooyo. Matod pa ni Lolita, wala siya nakakita og paglambo ug kausaban sa atong nasud.

Nipadayag si Lolita nga bisan duha na sila sa iyang bana nga nagtrabaho, wala gihapon nausab ilang kahimtang tungod sa kamahal sa pamaliton karon.

Niingon pud si Lolita nga walay mapili nga labing maayo nga Presidente nilang Marcos, Ramos, Aquino, Estrada ug Arroyo. Matod ni Lolita, silang tanan nahangol og gahum hinungdan nga dili sila angay tawagon nga maayo nga Presidente.

Si Lolita nisulti nga si Estrada ang labing bati nga Presidente. Matod pa ni Lolita, walay nabuhat nga nindot si Estrada. Nipuno pud si Lolita nga gipakauwawan ni Estrada atong nasud tungod sa iyang pagkakurakot.

GUBOT NGA ADLAW

Usa ka gubot ug kapoy nga adlaw ang nilabay. Wala ko nagdahum nga ingon ini ang pagtapos sa akong adlaw. Sa pag-abot sa adlaw hantod sa pagbiya ni ini nakabati ko og kakapoy. Daghan kaayo ko ug kinahanglan buhatong. Una na ni ini ang pagmata ug sayo. Kini ang labing lisod nga butang para nako kay dili ko ganahan mo mata ug sayo sa buntag. Pero daghan ko ug obligasyon sa na ingon nga adlaw. Busa wala koy nabuhat kung dili ang pagpugos sa akong kaugalingon sa pagmata ug sayo. Sa mga nisunod nga oras, nakit-an nalang nako akong kaugalingon sa hotel kung diin nangandam na ko alang sa kasal sa akong uncle. Dili lalim ang mga gibuhat namo sa dihang nagkagubot ang mga tao. Dagan dinhi, dagan didto, mao kini ang eksena nga akong nakita-an ganina. Ug nakamatngon ko sa kakapoy nga gibati sa mga tao nga apil sa kasal ilabi na ang mga kaslunon. Ni adtong higayona, nakahunahuna ko nga dili man unta angay nga kapoy ang bation sa mga kaslunon. Dili sila angay mahasul kay ang kasal usa ka malipayong celebrasyon.

Busa nganong nagyawyaw man ang groom? Nganong napuno man og reklamo ang bride? Mao kini akong mga pangutana. Karon pa nako nahunahunaan nga ingon ato ang reaksyon sa mga tao ilabi na sa mga kaslunon kay ganhan sila nga perpekto ug masunod ilang plano. Gusto nila masiguro ang mga ganahan nila mahitabo. Sa dihang higayon, nakaingon ko nga ang tao buhaton ang tanan alang sa perpektong pagkasunod sa ilang mga plano. Busa mao ba kini ang basehan sa malipayong kasal? Mao ba kini ang basehan sa maayong kinabuhi? Kini nga mga pangutana nisulod sa akong utok. Ug diha-diha dayon nakatubag ko sa akong pangutana. Dili. Mahimo nga dako kini nga tabang busa dili ra kani ang basehan. Ang pagkasunod sa imong mga plano dili makagarantiya og maanindot nga kinabuhi. Organisado, o pero dili tanang higayon kinahanglang planado atong mga lihok. Busa unsa man ang moabot nga sitwasyon ang importante, magmalipayon ta. Dili nato angay i-sakripisyo atong kalipayong alang sa pagsulbad ug mga dili planadong mga butang ug higayon. Kung aduna man gani mga sayop sa atong mga plano, dili ta angay masuko, magreklamo o magyawyaw ilabi na kung kita nagpaabot sa usa ka dako ug malipayong celebrasyon.

Cebuano Words Recorded by Pigafetta in 1521

Sa mga Cebuano nga pulong nga gitigum ni Pigafetta niadtong 1521, daghan ko og mga bag-ong nahibaw-an nga Cebuano nga pulong. Adunay mga pulong nga karon pa nako nasugatan. Nakakita pud ko ug mga pulong nga wala ko nagtuo nga lahi diay ang tinuod nga pasabot. Namatngon nako nga daghan diay ta ug mga pulong nga nakalimtan na ug wala na gigamit karon. Makaguol hunahuanon nga nagkaanam ug kawala ang mga karaan nga pulong. Pero kung buot pud hunahunaon, lisod gamiton ang mga pulong kaniadto. Mas sayon sabton ang modernong binisaya karong panahona. Mao nga napamatud-an nako nga ang lingwahw, mag usab-usab jud kanunay. Mudungan pud usab kini sa pag-usab sa panahon.

Nahibulong pud ko kung giunsa pagtigum ni Pigafetta sa mga pulong dihang dili man siya Bisaya. Siguro nabantayan niya kung unsa ka nindot ang atong lingwahe. Usa siya sa mga dako og kontribusyon sa atong siudad kay nitabang siya og preserba sa Cebuanong pulong.

TiwasOn o diLi?

SITWASYON: Nag cover ka sa press conference ni Mayor Tomas Osmeña, midway sa presscon adunay robbery alarm duol sa Redemptorist Church sa General Maxilom Avenue.

PanGutaNa: Mupabilin ba ka sa press conference o muadto ka sa Gen. Maxilom Ave. kung diin nahitabo ang kawat?

TuBaG: Mubiya ko sa presscon ug muadto sa nahitabong kawat kay isip usa ka reporter, dapat nako ma-cover ang mga balita nga makakuha ug interes sa mga tao. Dili man pud dako ang mawala nako kung dili nako tiwason ang presscon kay aduna man pud uban reporters nga ga-cover ni ini. Ug mas nindot ang istorya kung maabtan pa nako ang tibuok nga panghitabo.

anG anGaY buHatOn kunG:

SITWASYON: absent ang lima nimo ka reporters ug ikaw ra usa ang nahibilin sa desk kauban ang telepono, unya naay report nga nagbaha sa:

1. Bogo
2. Talibon, Bohol
3. Ilo-Ilo
4. Tacloban
5. Colon St.

PANGUTANA: Unsaon nimo pag cover sa mga baha?

TUBAG: Tungod ako ra ang nahibilin sa desk, dili nako puwede biyaan ang opisina. Ang mahimo lang nako aron makakuha ug inpormasyon bahin sa baha mao ang paggamit sa telepono. Manawag ko sa mga opisyal sa barangay hall o ang mga kaila nako sa lugar kung diin nagbaha. Ang baha sa Colon, Bogo ug Bohol ra pud akong i-cover kay sakop kini sa Visayas.

LimA ka SugbuanOng puLonG

1. usisa- to examine
EX: Niabot ang mga pulis sa balay sa biktima aron usisaon ang nahitabong krimen.

2. baldado- disabled
EX: Tungod sa aksidenteng nahitabo, nahimong baldado ang sikat nga basketball player.

3. mugna- invent
EX: Adunay mga tao nga pataka lang ug mugna ug mga istorya aron dautan ang uban.

4. libelo- libel
EX: Angay lang na maghinay-hinay ug dili magpataka ug suwat ang mga journalist aron dili sila makasuhan ug libelo.

5. palabihan- exaggerate
EX: Usa sa mga bati nga batasan sa tao ang palabihan ang istorya, hinungdan nga mahimo kining bakak.

::UnSa uG nGanO::

PANGUTANA: Aduna kay 2 ka news teams, unya naay 6 ka news events, kung papilion ka'g duha ka news events, unsa imong piliion sa unom ug ngano?
1. Ang pagkalunod sa MV Princess of the Stars sa Romblon
2. Ang pagkalunod sa MV Tubigon sa Bohol
3. Ang Pagka-crash sa eroplano sa PAL sa Mactan Airbase
4. Naay napaakan ug iro sa junguera
5. Ang brown-out sa Pardo
6. Ang fiesta sa Minglanilla


TUBAG:
Sa mga ingon ini nga sitwasyon, kinahanglan piliion ang news event nga makaapekto sa kadaghanan sa mga tao. Kinahanglan pud tan-awon ang lokasyon kung diin nahitabo ang news events. Isip usa ka journalist akong piliion ang:

• pagka-crash sa eroplano sa PAL sa Mactan Airbase
• ug ang fiesta sa Minglanilla

Kay daghang mga tao ang maapektuhan ni ining mga panghitabo ug usa pa sad, nahitabo ra kini sa Sugbo, mao nang mas dali ra ma-cover sa news team.

"Napu Ka Pangutana Alang Ni BaraCk ObaMa"

1. Unsa imong ikasulti isip ang unang black-American nga ni dagan pagkapresidente sa Estados Unidos?

2. Kinsa man ang nagtud nimo para mudagan pagkapresidente dihang nakahibalo ka nga wala pay black-American nga ni suway ni ini?

3. Kung ikaw ang makadaog, unsa imong buhaton bahin sa diskriminasyon nga padayon gihapong gibati sa mga black-Americans?

4. Unsa nag isyu para nimo ang angay hatagan ug dakong pagtagad ni ining ,ga panahona?

5. Nganong ikaw man ang angay nga butaran sa mga tao?

6.Unsa nga klase na tao si Barack Obama isip ordinaryong indibiduwal ug isip usa ka public servant?

7. Aduna bay mga higayon nga nagduha-duha ka sa pagpadayon ug dagan?

8. Unsa imong plano buhaton kung dili ka makadaog sa eleksyon?

9. Unsa ang imong maambag para sa kalambuan sa Estados Unidos nga wala pa nahatag sa mga ni agi nga presidente?

10. Unsa imong mensahe sa mga tao nga hangtod karon, lahi ang pagtan-aw sa mga black-Americans?

Lima Ka BaG-onG SugbUanOng puLonG

1. sigon- according to

EX: Dili na mapugngan ang pagtaas sa presyo sa mga pamaliton, sigon sa usa ka ekonomista.

2. kabus- poor

EX: Hinaot unta nga daghang kasing-kasing ang matandog ug mutabang sa mga kabus.

3. nagdumili- to refuse

EX: Nagdumili ang presidente sa paghatag ug kumento bahin sa estado sa ekonomiya sa Pilipinas

karon.

4. ambag- contribute

EX: Dako ug na ambag ang mga pag-ampo sa mga tao sa kaluwasan ni Ces Drilon ug iyang mga kauban sa kamot sa Abu Sayyaf.

5. Makahinabi- to talk to; to converse

EX: Gustong makahinabi sa mayor ang gobernador bahin sa giplano nga proyekto para sa Sugbo.

"NapU ka PanGuTana aLanG ni Ces DriLon"

1. Una sa tanan, unsa imong gibati bahin sa nahitabo nga pagkakidnap nimo ug sa imong crew?

2. Unsa ang mga nisud sa imong huna-huna ni adtong mga panahon sa inyong pagkapriso sa kamot sa Abu Sayyaf?

3. Nagmahay ba ka kung nganong niadto ka sa Mindanao?

4. Nakuhaan o naapektuhan ba ang imong dedikasyon para sa imong trabaho isip usa ka reporter sa mga nahitabo?

5. Tungod sa mga nahitabo nimo, magbutang na ba ka ug limitasyon sa imong mga pamaagi sa pagkuha ug balita?

6. Para nimo, kuwang ba ang inyong mga pag-amping nga gibuhat hinungdan nga nakidnap mo?

7. Ni abot ba ang higayon kung diin nahutdan naka ug paglaum nga maluwas pa mo?

8. Unsa imong unang gihuna-huna pagkahibalo nimo nga buhian namo sa mga kidnappers?

9. Unsaon nimo pag awhag ang mga batan-on nga nanganduy nga mahimong reporters sama nimo nga ipadayon ang ilang panganduy dihang nakita nila nga delikado ang imong trabaho?

10. Unsa imong mensahe sa uban nga mga reporters sama nimo para malikayan na mahitabo pag-usab ang nahitabo nimo?

Napulo ka pangutana alang sa Santo Papa

1. Isip usa ka Santo Papa, unsa imong ikasulti bahin sa mga panghitabo nga gi-atubang karon sa kalibutan?

2. Kinsa man si Pope Benedict XVI isip usa ka ordinaryong tao?

3. Kung dili ikaw ang Santo Papa, unsa sa tan-aw nimo ang imong mahatag nga kontribusyon para sa kalambuan sa kalibuatan?

4. Unsa imong gibati bahin sa responsibilidad nga imong gipas-an isip Santo Papa?

5. Unsa man imong giplano nga mga lakang aron masulbad o maminusan ang gubot sa kalibutan?

6. Aduna bay higayon kung diin gikumpara ka sa uban sa imong gisundan nga Santo Papa nga si Pope John Paul II?

7. Unsaon nimo pagtubag ang pangutana sa usa ka bata bahin sa importansya sa pagbuhat ug maayo?

8. Kung hatagan ka ug higayon sa Ginoo nga makausab ug usa ka panghitabo o butang, unsa man kini?

9. Unsaon nimo pagsulbad ang di pagkasabtanay sa mga Kristyano ug ang mga tao nga lahi ug relihiyon ilabi na ang mga Muslim?

10. Unsa imong mensahe sa mga tao nga nawad-an na ug paglaum nga makab-ut pa nato ang kalinaw alang sa kalibutan?